شناسایی و بررسی خصوصیات ریخت شناختی fusarium oxysporum f. sp. opuntiarum عامل پوسیدگی قاعده ی کاکتوس در استان فارس

خانواده کاکتوس (cactaceae) گیاهانی گوشتی هستند که قادراند با کارایی بالایی آب را به توده­ی زیستی تبدیل کنند. اگرچه یکی از شناخته شده­ترین کاربردهای کاکتوس استفاده از آن به عنوان یک گیاه زینتی است، استفاده­ی تجاری از گونه­های کاکتوس برای پرورش میوه، استفاده از ساقه­های جوان به عنوان سبزیجات و استفاده­ی دارویی  از کاربردهای دیگر گیاهان کاکتوس محسوب می­شود. عوامل مختلفی قادر به ایجاد بیماری در گونه­های کاکتوس هستند، از جمله گونه­های فوزاریوم، فیتوفتورا و پیتیوم که همگی در کاکتوس­ پوسیدگی ایجاد می­کنند. درسال­های 1386 تا 1390 تعدادی کاکتوس آلوده با علایم پوسیدگی نرم ریشه و قاعده­ی ساقه از مراکز فروش گیاهان زینتی در استان فارس جمع آوری شد. نمونه­برداری از این کاکتوس­های بیمار منجر به جداسازی جدایه­هایی از جنس فوزاریوم شد که با توجه به خصوصیات ریخت­شناختی و فیزیولوژیکی  به عنوان fusariun oxysporum تشخیص داده شدند. قارچ عامل بیماری، دارای بالشتک­های نارنجی رنگ و ماکروکنیدیوم­های خمیده با سه یا چهار دیواره عرضی و میانگین اندازه­ی (45/1± 68/3)×(12/4± 58/33) میکرومتر بود. میکروکنیدیوم­ها یک سلولی و بیضی شکل، به صورت سرهای کاذب روی فیالیدهای کوتاه تشکیل می­شدند و میانگین اندازه­ی آن­ها (14/1± 21/3)×(35/2± 57/8) میکرومتر بود. جدایه­ها قادر به تولید کلامیدوسپورهای منفرد یا دوتایی با میانگین اندازه­ی (32/1± 60/7)×(47/1± 10/8) میکرومتر بودند. آزمون بیماری­زایی با افزودن 10 میلی­لیتر از سوسپانسیون قارچ- با غلظت  106 اسپور در میلی­لیتر- به گلدان­های 200 میلی­لیتری انجام شد. طوقه­ی گیاهان پیش از مایه­زنی به وسیله­ی یک سوزن سترون زخمی شده بود. گیاهان شاهد پس از زخم شدن، توسط آب مقطر سترون مایه­زنی   شکل 1- ریخت شناسی کلامیدوسپور (a)، ماکروکنیدیوم (b) و سر دروغین (c) در جدایه­ی fusarium oxysporum f. sp. opuntiarum (fc2). خط مقیاس= 20 میکرومتر. fig. 1. characteristics of chlamydospore (a) macroconidium (b) and false head (c) in  fusarium oxysporum f. sp. opuntiarum (fc2). bar = 20 μm گردیدند و برای هر تیمار سه تکرار در نظر گرفته شد. نتایج این آزمون نشان داد که جدایه­ها قادر به ایجاد بیماری در جنس­های مهم کاکتوس مثل cereus sp.، opuntia sp.، echinocactus sp.،ferocactus sp.  و notocactus sp.  بوده، اما هیچ گونه علائمی در سایر گیاهان مایه­زنی شده شامل ذرت (zea mays)، کدو (cucurbita  pepo)، ماش (vigna radiata)، لوبیا قرمز (phaseolus vulgaris)، بادمجان (solanum melongena)، خربزه (cucumis melo)، آفتابگردان (helianthus annuus)، گوجه­فرنگی (lycopersicum esculentum) و باقلا (vicia faba)  ایجاد نمی­کنند. علائم آلودگی در گیاهان کاکتوس، حدود 15 روز پس از مایه زنی به صورت لهیده شدن بافت ریشه و ساقه مشاهده شد و گیاهان، 40 تا 60 روز پس از مایه زنی کاملاً خشک شده، ازبین رفتند.  با توجه به دامنه­ی میزبانی، خصوصیات ریخت شناختی و فیزیولوژیکی، فرم ویژه قارچ به عنوان f. oxysporum f. sp. opuntiarum شناسایی شد (gerlach 1972). این نخستین گزارش از شناسایی و تعیین خصوصیات ریخت­شناختی f. oxysporum f. sp. opuntiarum عامل پوسیدگی قاعده­ی کاکتوس در ایران است(1) .